Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) ve Diyanet'in Görüşü
Bireysel Emeklilik Sistemi (BES), kişilerin çalışma hayatları boyunca yaptıkları tasarrufları uzun vadeli yatırımlarla değerlendirerek emeklilik dönemlerinde ek gelir elde etmelerini sağlayan özel bir emeklilik sistemidir. Türkiye'de BES, devletin de teşvikleriyle yaygınlaşmıştır. Ancak, İslami finans prensiplerine göre yatırım yapmak isteyenler için BES'in caiz olup olmadığı önemli bir sorudur. Bu konuda Diyanet İşleri Başkanlığı'nın (DİB) görüşleri ve farklı yaklaşımlar bulunmaktadır.
BES'in İşleyişi
BES, genel olarak şu şekilde işler:
- Katılımcı, bir emeklilik şirketine başvurarak BES sözleşmesi imzalar.
- Katılımcı, düzenli olarak veya dilediği zamanlarda katkı payı öder.
- Katkı payları, katılımcının tercihine göre farklı yatırım fonlarında değerlendirilir. Bu fonlar, hisse senedi, tahvil, altın gibi çeşitli yatırım araçlarını içerebilir.
- Devlet, katılımcının ödediği katkı paylarına belirli oranlarda Devlet Katkısı sağlar.
- Emeklilik yaşına gelindiğinde, birikimler toplu olarak veya düzenli ödemeler şeklinde alınabilir.
Diyanet İşleri Başkanlığı'nın (DİB) Görüşleri
Diyanet İşleri Başkanlığı'nın BES konusundaki görüşleri, yatırım yapılan fonların içeriği ve getirilerin elde edilme şekli gibi faktörlere bağlı olarak değişkenlik gösterebilmektedir. Genel olarak şu noktalara dikkat çekilmektedir:
- Faiz Hassasiyeti: Diyanet, faizin haram olduğu ilkesinden hareketle, BES fonlarının faizli yatırım araçlarına yönelmemesi gerektiğini vurgular. Bu nedenle, faizsiz (katılım) esaslara uygun fonların tercih edilmesi gerektiği belirtilir.
- Garantili Getiri: Bazı BES ürünleri, belirli bir getiri garantisi sunmaktadır. Diyanet, İslam hukukuna göre kesin getirili işlemlerin (faiz gibi) caiz olmadığını, riskin ve kazancın paylaşılması gerektiğini savunur. Bu nedenle, garantili getiri sunan BES ürünlerinin tercih edilmemesi gerektiği belirtilebilir.
- Yatırım Araçlarının Uygunluğu: BES fonlarının içerisinde bulunan yatırım araçlarının İslam'a uygun olması önemlidir. Örneğin, alkol, kumar, domuz eti gibi haram kabul edilen sektörlerde faaliyet gösteren şirketlerin hisse senetlerine yatırım yapılması caiz görülmez.
- Fon Yönetim Ücretleri: Fon yönetim ücretlerinin şeffaf olması ve İslam'a uygun prensiplerle belirlenmesi gerekmektedir.
- Devlet Katkısı: Devletin sağladığı katkının hükmü ise ayrı bir tartışma konusudur. Bazı İslam alimleri, devletin bu katkısının hibe niteliğinde olduğunu ve alınmasında bir sakınca olmadığını belirtirken, bazıları ise faizli bir sistem üzerinden sağlandığı için şüpheli görebilir.
Katılım Esaslı BES Fonları
Diyanet'in hassasiyetleri göz önünde bulundurularak, Türkiye'de Katılım Esaslı BES fonları da bulunmaktadır. Bu fonlar, İslamî finans prensiplerine uygun olarak yönetilir ve yatırım araçları da bu prensiplere göre seçilir. Katılım esaslı fonlarda, faizli yatırım araçlarına yer verilmez. Genellikle altın, kira sertifikaları (sukuk), katılım endekslerine dahil hisse senetleri gibi yatırım araçları kullanılır.
Farklı Görüşler ve Tartışmalar
BES'in caiz olup olmadığı konusunda İslam alimleri arasında farklı görüşler bulunmaktadır:
- Caiz Görenler: Katılım esaslı fonların tercih edilmesi ve faizli işlemlerden kaçınılması şartıyla BES'in caiz olduğunu savunanlar bulunmaktadır. Bu görüşe göre, emeklilik döneminde güvence sağlamak ve geleceğe yatırım yapmak İslam'ın teşvik ettiği davranışlardır.
- Şüpheli Görenler: BES'in genel yapısı ve devlet katkısının faizli bir sistem üzerinden sağlanması nedeniyle şüpheyle yaklaşanlar da bulunmaktadır. Bu görüşe göre, faizden tamamen uzak durmak ve alternatif yatırım yöntemlerini değerlendirmek daha uygun olabilir.
- Detaylı İnceleme Gerektiğini Savunanlar: BES'in her bir yönünün (fon yönetimi, yatırım araçları, getiri şekli vb.) ayrı ayrı incelenmesi gerektiğini ve buna göre bir hüküm verilmesi gerektiğini savunanlar da vardır.
Sonuç
Bireysel Emeklilik Sistemi'nin (BES) caiz olup olmadığı konusu, İslam alimleri arasında farklı görüşlerin olduğu hassas bir konudur. Bu konuda kesin bir hüküm vermek yerine, bireylerin kendi vicdanlarına ve ilmihallerine danışarak karar vermeleri önemlidir.
Eğer BES'e katılmak isteniyorsa, mutlaka katılım esaslı (faizsiz) fonların tercih edilmesi ve fonun içeriğinin detaylı bir şekilde incelenmesi gerekmektedir. Ayrıca, Diyanet İşleri Başkanlığı'nın bu konudaki güncel görüşleri ve fetvaları takip edilmelidir. İslamî finans prensiplerine uygun alternatif yatırım yöntemleri de değerlendirilerek en doğru karar verilmeye çalışılmalıdır. Örneğin Sukuk (kira sertifikaları) değerlendirilebilir.
Unutulmamalıdır ki, her bireyin mali durumu, yatırım tercihleri ve dini hassasiyetleri farklıdır. Bu nedenle, BES konusunda verilecek karar kişisel bir tercih olacaktır.